Fabriek in Essen (Duitsland) waar kanonnen werden gemaakt door fabrikant Krupp, 1917.
Eind 2018 zinspeelde Trump al op het opzeggen van het INF-verdrag. Nu hebben zowel de Amerikanen als de Russen het verdrag opgezegd. Het INF is een verdrag uit 1987 waarin de VS en Rusland beloven geen raketten met een bereik van 500 tot 5.500 km te hebben. In alle krantartikelen werd bij voorbaat verondersteld – zelfs niet eens genoemd of uitgelegd, laat staan ter discussie gesteld – dat een wapenwedloop slecht is. Nu is het niet zo dat we blij moeten zijn met de huidige ontwikkelingen in de wereldpolitiek, maar, historisch gezien, lijken een wapenwedloop en nucleaire wapens juist uitstekende garanties voor vrede! Het enige waar we echt voor moeten vrezen is dat Europa niet meedoet.
De Romeinen wisten het al en de geschiedenis daarna bevestigt het: de beste manier om de vrede te handhaven is zoveel mogelijk wapens maken en aan je tegenstander laten merken dat je bereid bent ze te gebruiken. Elke ontwapening brengt ons dus dichter bij een oorlog en aangezien wij hier in Europa al te beroerd zijn om slechts 2% van ons BNP uit geven aan wapens, zouden wij ons zorgen moeten maken. Want oorlog heeft alleen zin als je [lees: Poetin] denkt dat er wat te halen valt. Of denk u dat Poetin het ook durft om bijvoorbeeld Alaska (dat hoorde immers tot 1867 ook bij Rusland en is heel wat lucratiever dan de Krim) binnen te vallen?
Neem de twintigste eeuw. Waarom vielen de Duitsers in 1914 Frankrijk binnen? Omdat ze dachten dat Rusland (bondgenoot van Frankrijk) toen nog relatief zwak was en Engeland toch te zwak was om enige invloed te hebben. De Engelsen hadden in 1914 niet eens een dienstplicht. En aan de vooravond van WO2 noemde Hitler Engeland en Frankrijk ‘kleine wormpjes’. Hij dacht dat beide landen te zwak waren om in te grijpen na zijn aanval op Polen. Terwijl Duitsland juist in 1939 militair gezien nog zwakker was dan Engeland en Frankrijk. Een reden voor die landen om Duitsland toch de oorlog te verklaren. Tijdens de Koude Oorlog was dat anders, toen waren er juist abominabel veel wapens. Genoeg om de hele wereld op te blazen. Maar de Koude Oorlog bleef desondanks ‘koud’.
Dat had niet alleen te maken met de hoeveelheid wapens. Wellicht dat oorlogsmoeheid er ook mee te maken had, vooral vlak na de oorlog en vooral in Europa. Al is oorlogsmoeheid een slecht argument. Vlak voor WO2 was Europa ook oorlogsmoe (Hitler’s populariteit daalde enorm nadat Engeland en Frankrijk Duitsland de oorlog hadden verklaard). Ook is er nog nooit een oorlog niet doorgegaan omdat de bevolking hun leiders kon overhalen om ervan af te zien. Mensen raken, als ik Tolstoj mag parafraseren, eerder moe van zingen en dansen.
Wat was er dan aan de hand? Waarom was de tweede helft van de 20e eeuw relatief gezien zo vreedzaam in vergelijking met de eerste helft?
Wel, de VS en de SU maakten gewoon ontzettend veel wapens! Beide landen overdreven hun militaire krachtpatserij schromelijk. Dit leverde angst of in ieder geval respect op voor elkaar. De Amerikanen dachten steeds (ten onrechte) achter te lopen, zoals met raketten en de race naar/in de ruimte. En de Russen liepen daadwerkelijk achter en gaven ongeveer 20% van hun totale BNP uit aan defensie en de Amerikanen ongeveer 10% (hoewel zij wel meer te besteden hadden omdat hun BNP veel hoger lag).
Een andere belangrijke reden waarom we een periode van relatieve vrede achter ons hebben liggen, ligt meer voor hand: het ultieme wapen, de atoombom. Een atoombom zorgt, net als een wapenwedloop, voor vrede. Want als oorlogvoeren betekent dat je niet alleen de ander maar ook jezelf verslaat, dan blijven we liever thuis. De Koude Oorlog was een tijdperk van afschrikking. Men maakte, achteraf gezien, geen wapens om oorlog te voeren maar om oorlog te voorkomen.
Eerst dachten de Amerikanen nog optimistisch aan een Strike First: snel de Sovjet-Unie uitschakelen voordat ze een tegenaanval konden inzetten. Maar toen halverwege de jaren 50 bleek dat de Russen ook tientallen nucleaire bommen hadden, kon een streep door dat scenario. Beide landen bleven maar doorgaan met bommen bouwen, totdat ze er honderden hadden en later zelfs duizenden. Het nieuwe strategische concept dat daar een gevolg van was, heet MAD (Mutual Assured Destruction). We hebben het dan over begin jaren 60. Het idee was om ervoor te zorgen dat de tegenaanval (na een eerste aanval van de vijand) evenzo destructief te maken als die eerste aanval. Beide partijen zouden zodoende ten onder gaan en je zou dus wel ‘MAD’ moeten zijn om eraan te beginnen. Een dergelijke nucleaire holocaust was geen prettig vooruitzicht. Vandaar dat de knappe strategische koppen in Washington graag een alternatief bedachten: ‘Flexibel Response’. Het idee hierbij was om juist de gewone strijdmacht te versterken en overal inzetbaar te laten zijn, over de hele wereld. Die strijdmacht moest als afschrikking werken en kon tegelijkertijd ingezet worden om kleinschalige conflicten uit te vechten. Om elke keer, bij het geringste conflict te dreigen met het opblazen van de hele wereld was niet alleen onhandig maar ook ongeloofwaardig. Op deze manier kon een conflict op- en afgeschaald worden, hoopte men. Zo doende sukkelden de Amerikanen de Vietnamoorlog in… Sindsdien is er eigenlijk niet veel veranderd. De vorige Amerikaanse president had het nog over ‘pre-emtive strikes’ en momenteel zijn de Amerikanen bezig met het maken van kleinere nucleaire raketten om te voorkomen dat een klein conflict uit de hand loopt richting het einde der tijden.
Want nog even voor de verbeelding van de lezer: de atoombom op Hiroshima had een kracht van 15 kiloton TNT en doodde in een klap 79.000 mensen. Tegenwoordig kunnen bommen gemaakt worden van 50 megaton (50.000 kiloton) TNT, dus ruim 3.000 keer zwaarder! Dit zou betekenen, als je dat ding op eenzelfde dichtbevolkt gebied gooit als Hiroshima, dat er ruim 250 miljoen doden zouden kunnen vallen. En dan zijn alle bijkomende effecten niet meegerekend. Je zou dus wel echt, echt, echt heel erg knettergek moeten zijn om met deze dingen te gaan gooien.
Ten slotte een laatste argument waarom een wapenwedloop niet erg is. Aan het einde van de Koude Oorlog voerde de Amerikaanse president Reagan met zijn Star Wars/SDI (Strategic Defense Initiative)-programma de financiële druk op de SU dusdanig hoop op, dat Gorbatsjov en de zijnen de handdoek moesten gooien en dat het Oostblok uiteindelijk ineenstortte. Conservatieve Amerikanen beweren zelfs dat dit een doelbewuste strategie was. Hoe dan ook, de enorme defensie uitgaven waren een loden last voor de SU en brachten haar ondergang dichterbij. In theorie zou je dus een tegenstander op de knieën kunnen dwingen met een wapenwedloop, zonder te hoeven vechten.
Kortom, kom maar op met al die raketten, atoombommen en andere wapens! Het gevaar schuilt hem niet in de wapens op zich, maar in het vermogen van leiders om het hoofd koel te houden. En het is eerder zo dat landen die (te) weinig wapens hebben een makkelijke prooi zijn voor militair sterke landen.
Bronnen:
Martin van Creveld, The changing face of war, p. 169-186